Na de toeslagenaffaire nu de bijstandsaffaire
Er is veel ophef over de toeslagenaffaire geweest. Interessant was dat ook de Afdeling Rechtspraak van de Raad van State (ABRvS) - de hoogste rechter in toeslagenzaken - van de Parlementaire ondervragingscommissie kinderopvangtoeslag zware kritiek heeft gekregen op het jarenlang toelaten van disproportionele gevolgen van draconische terugvorderingsbesluiten van de Belastingdienst. De ABRvS heeft in 2019 in jurisprudentie toegegeven dat die harde uitspraken onjuist waren.
De voorzitter heeft de achtergronden daarvan ook buiten de rechtszaal uitvoerig toegelicht, wat opmerkelijk is. De wetgever heeft in de toeslagenwetgeving inmiddels hardheidsclausules ingebouwd. In bijstandszaken zijn in mijn ervaring ook al vele jaren de verhoudingen zoek. Maar onze hoogste rechter op dat gebied, de Centrale Raad van Beroep (CRvB), is nog niet ‘om’.
Verplichte terugvordering bijstand
In juni 2020 oordeelde de CRvB nog dat in gevallen waarin een gemeente verplicht is kosten van bijstand terug te vorderen, ‘het niet mogelijk is een belangenafweging te maken’. Ook niet als in een zaak ter discussie staat dat ‘de hoogte van de terugvordering niet in verhouding staat tot het te dienen doel’. Er is sprake van verplichte terugvordering van bijstand als de burger zijn/haar inlichtingenplicht heeft geschonden. Hij/zij heeft dan iets niet gemeld wat wel gemeld had moeten worden. In slechts een handvol zaken gaat het in mijn praktijk om echte ‘steunfraude’, bijvoorbeeld zwart werken of autohandel. In bijna alle andere zaken gaat het om kwetsbare mensen die laaggeletterd of ziek zijn en geen idee hadden dat ze iets hadden moeten melden.
Omgedraaide bewijslast
Niettemin moet men vaak enorme bedragen (€ 100.000,- of meer is geen uitzondering, tienduizenden is heel normaal) terugbetalen, terwijl men zich van geen kwaad bewust was. Daar komt nog bij dat als er iets niet gemeld is, de bewijslast – geheel volgens de bedoeling van de wetgever - omdraait. Je moet dan bijvoorbeeld als voormalig kapster bewijzen dat je geen geld hebt gevraagd aan je broertje toen je zijn haar knipte. Oh ja, en ook graag bewijzen dat je behalve je broertje, niemand anders hebt geknipt. Dat is zo goed als onmogelijk
Schrijnende uitspraken
Dit leidt in bezwaar en in de lagere rechtspraak tot schrijnende uitspraken die ik niet kan uitleggen aan mijn cliënten maar die door de CRvB doorgaans in stand worden gelaten. De Participatiewet zegt: “Indien daarvoor dringende redenen aanwezig zijn, kan het college besluiten geheel of gedeeltelijk van terugvordering af te zien”, maar dat is in de praktijk een wassen neus. De CRvB maakt vrijwel nooit van deze mogelijkheid gebruik. Je vraagt je af waarom het in de wet staat.
Strenge regelgeving
Vorig jaar riep in Enschede een fractievoorzitter van de gemeenteraad op tot bezuinigen op de bijstand (en de thuiszorg) omdat de gemeente te weinig geld van het Rijk krijgt. Dat gaat dan over de ruggen van de allerzwaksten en is onrechtmatig, gewoon illegaal dus. Hij is echter niet teruggefloten. De gemeente Enschede past de strenge regelgeving ook heel strak toe. De jurisprudentie helpt ze daarbij.
Triest
Curieus vond ik de ophef over de vrouw in de gemeente Wijdemeren die € 7.000,- moet terugbetalen omdat haar moeder regelmatig boodschappen voor haar betaalde. Ik kijk daar niet van op. Hier in Enschede heb ik meegemaakt dat de gemeente € 3,- van een cliënt terugvorderde omdat hij in een bepaalde maand in plaats van de toenmalige Nibud-norm van € 172,- voor levensonderhoud, slechts € 169,- aan uitgaven kon aantonen. Dan moest er wel een geheime bron van inkomsten zijn. Over dit soort gekkigheid kan ik uren doorgaan. Als het niet zo triest was, zou het grappig zijn.
Oproep tot hardheidsclausule
Ik hoop voor mensen in de bijstand dat de wetgever net als bij de toeslagenwetgeving snel in ieder geval een hardheidsclausule in de Participatiewet opneemt. En dat de CRvB in afwachting daarvan nog sneller de draai maakt die de ABRvS al heeft gemaakt.